Cách đây một năm, vào đầu tháng 3-2018, Tổng thống Mỹ Donald Trump đơn phương thông báo Mỹ sẽ đánh thuế đối với hai mặt hàng nhôm và thép nhập khẩu vào Mỹ. Kể từ thời điểm này, bắt đầu một giai đoạn căng thẳng thương mại chưa từng thấy giữa Mỹ và các đối thủ cũng như đối tác, đặc biệt là với Trung Quốc.
“Leo thang” chứ không phải “xuống thang”
Căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc bắt đầu từ tháng 3-2018, khi chính quyền Mỹ tuyên bố sẽ áp thuế trị giá 50 tỷ USD lên hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc để trả đũa hành động vi phạm sở hữu trí tuệ mà Trung Quốc gây ra cho các công ty Mỹ. Danh mục các mặt hàng nằm trong gói 50 tỷ USD phải chịu mức thuế mới này sau đó được Mỹ công bố gồm các sản phẩm thuộc lĩnh vực hàng không, thông tin truyền thông, robot, và máy móc.
Đáp lại, Trung Quốc cũng phản ứng bằng việc đưa ra một danh sách gồm những mặt hàng nhập khẩu chính từ Mỹ như máy bay, ô tô, và đậu nành sẽ bị Trung Quốc áp thuế 25%.
Kể từ sau những tuyên bố trên, căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc chính thức được thổi bùng lên sau khi Mỹ công bố quyết định áp thuế nhập khẩu mức 25% đối với 818 mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc (phần lớn là sản phẩm công nghệ cao) trị giá 34 tỷ USD, chính thức có hiệu lực từ ngày 6-7-2018.
Các sản phẩm của Trung Quốc bị áp thuế chủ yếu nhằm vào lĩnh vực công nghệ cao, được Mỹ cho là đánh cắp công nghệ và sở hữu trí tuệ thông qua các hoạt động kinh tế thiếu công bằng và cướp việc làm của người Mỹ, gồm chip bán dẫn, tivi, máy tính, điện thoại thông minh, lò nướng bánh, máy ép hoa quả, thiết bị y tế, phụ tùng ô tô và máy móc nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng, thiết bị điện, thiết bị viễn thông. Những công ty Trung Quốc mà Mỹ nhắm tới phần lớn là những công ty công nghệ, từ Tập đoàn thiết bị viễn thông ZTE cho đến China Mobile và Huawei.
Đợt áp thuế 25% thứ hai đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc được Mỹ thực hiện ngày 23-8-2018 với tổng giá trị hàng hóa 16 tỷ USD, lên 279 mặt hàng, trong đó có chất bán dẫn, linh kiện tivi, sản phẩm thực phẩm, thức ăn động vật, thuốc lá, than đá, hóa chất, nhựa, lốp xe, môtô và xe máy điện. Như vậy, tổng giá trị hàng hóa của Trung Quốc bị áp thuế ở mức 25% lúc này là 50 tỷ USD.
Ngoài mức thuế suất 25%, Mỹ còn bổ sung gói áp thuế nhập khẩu 10% lên 200 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc. Mức thuế mới này có hiệu lực từ ngày 24-9-2018 và sau đó Mỹ dọa sẽ tăng dần lên 25% vào ngày 1-1-2019. Danh sách hàng hóa bị áp thuế bổ sung này bao gồm 6.000 mặt hàng, trong đó có sản phẩm nông nghiệp, khoáng sản và hàng tiêu dùng như rau quả, hải sản, sợi, len, áo mưa và găng tay bóng chày.
Mỹ cũng cảnh báo nếu Trung Quốc có hành động trả đũa nhằm vào Mỹ, Washington sẽ “ngay lập tức bước vào giai đoạn ba, bao gồm các khoản thuế đối với khoảng 267 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu”. Điều này đồng nghĩa với việc gần như mọi thứ hàng hóa của Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ đều bị đánh thuế.
Rủi ro và tai ương của “chiến tranh thương mại”
Tiến hành cuộc “chiến tranh thương mại” với Trung Quốc, Tổng thống Trump hy vọng gỡ lại thâm hụt thương mại với Trung Quốc, thu về những lợi ích kinh tế lâu dài, “đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại”, tiếp tục duy trì vị thế kinh tế, công nghệ thống trị thế giới của mình và kiềm chế được sự trỗi dậy của Bắc Kinh.
Phản ứng trước các hành động từ phía Mỹ, dù không muốn “chiến tranh thương mại” với Mỹ nhưng Trung Quốc cũng đã có hành động đáp trả tương tự, áp mức thuế mới đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ trị giá 110 tỷ USD, tương đương 80% số hàng hoá Mỹ xuất sang Trung Quốc.
 |
| Hai nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc chưa thể hóa giải căng thẳng giữa hai nước liên quan tới vấn đề thương mại. Ảnh: Nikkei Asian Review. |
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng, do Trung Quốc chỉ nhập khẩu khoảng 130 tỷ USD hàng hóa Mỹ, trong khi xuất khẩu hàng năm của Trung Quốc sang Mỹ đạt hơn 500 tỷ USD, nên khả năng Trung Quốc trả đũa Mỹ với các mức thuế tương đương bị giới hạn.
Trước tình trạng đó, Trung Quốc và Mỹ đã ngồi vào bàn đàm phán nhằm tháo gỡ những căng thẳng thương mại trên. Trong suốt nhiều tháng kể từ sau khi cuộc chiến thương mại Mỹ -Trung được khơi mào, tuy đã tiến hành đàm phán song hai bên dường như không thể tháo gỡ được những “nút thắt” khiến hai nền kinh tế lớn nhất thế giới rơi vào đối đầu.
Trong bối cảnh đó, việc Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đạt được “thỏa thuận đình chiến thương mại” trong cuộc gặp bên lề Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi (G20) ở Argentina (ngày 1-12-2018) được xem là một bước hòa hoãn cần thiết.
Theo đó, Mỹ giữ nguyên mức thuế 10% đối với hàng hóa trị giá 200 tỷ USD của Trung Quốc và không áp đặt các biện pháp thuế quan mới sau ngày 1-1-2019, thời điểm Washington dự định áp đặt mức thuế quan 25%. Đổi lại, Trung Quốc đã đồng ý mua một lượng lớn hàng nông sản, công nghiệp và năng lượng của Mỹ nhằm giảm thâm hụt thương mại song phương, vốn lên đến 375 tỷ USD năm 2017. Việc trì hoãn áp thuế suất mới được áp dụng trong vòng 90 ngày (từ 1-12-2018 đến 1-3-2019) để hai nước tiến hành các đàm phán nhằm tháo “ngòi nổ” chiến tranh thương mại.
Kể từ sau khi nhà lãnh đạo hai nước đạt được thỏa thuận “ngừng chiến” trên, quan chức cấp cao hai nước đã khẩn trương tiến hành các cuộc đàm phán nhằm đạt một thỏa thuận giúp chấm dứt nhiều tháng leo thang căng thẳng. Quá trình đàm phán đã đạt được một số kết quả khả quan nhất định, nhờ đó mà Tổng thống Trump đã để ngỏ khả năng kéo dài thời hạn chót tăng thuế (từng dự kiến sẽ được áp dụng từ ngày 1-3-2019) nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc đàm phán giải quyết tranh chấp thương mại giữa hai nước tiếp tục được diễn ra. Song, đến nay hai bên vẫn chưa đạt được thỏa thuận.
Dự kiến vào cuối tháng 3 này, Tổng thống Mỹ Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ có cuộc gặp tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago (bang Florida, Mỹ) để chốt những vấn đề còn tồn tại hiện nay giữa hai nước.
Hiện đã có một vài dấu hiệu cho thấy nội bộ chính quyền Tổng thống Trump đang bất đồng về việc liệu đây có phải là thời điểm thích hợp để ký một thỏa thuận với Bắc Kinh hay không. Không những vậy, việc Tập đoàn viễn thông công nghệ hàng đầu Trung Quốc Huawei ngày 7-3 vừa chính thức đệ đơn kiện Chính phủ Mỹ lên tòa án liên bang tại Plano, bang Texas (Mỹ) liên quan đến việc Washington cấm các cơ quan liên bang nước này sử dụng thiết bị của Huawei, cũng được xem là một động thái có thể làm “nóng” trở lại cuộc chiến thương mại giữa hai nước.
Trước những hoài nghi này, ngày 7-3, Tổng thống Mỹ Donald Trump vẫn khẳng định, các cuộc đàm phán nhằm giải quyết cuộc chiến tranh thương mại kéo dài 8 tháng qua giữa Mỹ và Trung Quốc đang tiến triển, qua đó ông Trump vẫn bày tỏ lạc quan về việc giải quyết bất đồng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Giới chuyên gia nhận định cuộc chiến thương mại này chưa biết lúc nào sẽ có thể kết thúc. Theo các chuyên gia, khơi mào cuộc chiến thương mại, Mỹ mất nhiều hơn được. Cụ thể, Bộ Thương mại Mỹ ngày 6-3 công bố một báo cáo cho thấy thâm hụt thương mại giữa Mỹ với thế giới đã tăng 12,5%, lên tới 621 tỷ USD, khi kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu đều tăng ở mức cao nhất. Trong đó, thâm hụt thương mại trong tháng 12-2018 tăng gần 19%, qua đó nới rộng sự bất cân bằng thương mại của cả năm 2018.
Nếu hai nước không giải quyết được khủng hoảng, thế kỷ này có khả năng sẽ chứng kiến tất cả những rủi ro và tai ương của cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung.
Hoa Vinh
