Nhiều ý kiến nghi ngờ tính thực tiễn của dự án tại buổi Hội thảo khoa học “Dự án đê biển Vũng Tàu – Gò Công trong chiến lược ứng phó với biến đổi khí hậu đồng bằng sông Cửu Long” do Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam tổ chức tại TP Hồ Chí Minh ngày 6/4.
Tuyến đê chính của Dự án tuyến đê biển Vũng Tàu – Gò Công dài 28km, rộng 30m, cống kiểm soát triều, thoát lũ rộng 2.000m, cao trình đáy -10,0m và tổ hợp âu thuyền cho tàu 30.000 tấn. Kết nối với TP Vũng Tàu bằng cầu giao thông rộng 22,4m, dưới cầu là các khoảng thông thuyền cho tàu bè qua lại vào khu vực vịnh Gành Rái. Tuyến đê phụ dài 13km nối từ đầu cầu phía đê chính đi vào Cần Giờ, có chiều sâu bình quân khoảng 4m.
Dự án này được đưa ra nghiên cứu cách đây 7 năm (từ năm 2011), tuy nhiên “Siêu dự án đê biển” này đã vấp phải sự phản đối của các nhà khoa học. Và đến nay, với việc ngập úng tại TP Hồ Chí Minh thì nó đã được “khơi” lại với nhiều bên liên quan.
Mục tiêu chống ngập cho TP Hồ Chí Minh
Theo Dự án, tuyến đê biển Vũng Tàu – Gò Công sẽ có tuyến đê chính dài 28km, rộng 30m, chiều sâu nước trung bình 5,5m và một cống kiểm soát triều, thoát lũ rộng 2.000m, cao trình đáy -10,0m và tổ hợp âu thuyền cho tàu 30.000 tấn, kết nối với TP Vũng Tàu bằng cầu giao thông rộng 22,4m, dưới cầu là các khoảng thông thuyền cho tàu bè qua lại vào khu vực vịnh Gành Rái. Tuyến đê phụ dài 13km nối từ đầu cầu phía đê chính đi vào Cần Giờ, có chiều sâu bình quân khoảng 4m.
Phương án này sẽ tạo được hồ chứa có diện tích mặt nước khoảng 43.000ha, tổng dung tích 2,5 tỷ m3. Ngoài ra, cần xây dựng một cống kiểm soát triều, thoát lũ rộng 200m, với ngưỡng cao trình – 12,0m và âu thuyền trên sông Lòng Tàu. Mục tiêu nhằm chống lũ lụt, ngập úng và xâm nhập mặn cho toàn vùng TP Hồ Chí Minh trước mắt và lâu dài. Đồng thời, tăng cường khả năng thoát lũ, giảm chiều sâu và thời gian ngập lũ, chống xâm nhập mặn cho vùng Đồng Tháp Mười .
Với lộ trình trên, tuyến đê biển ảnh hưởng đến toàn bộ vùng hạ du lưu vực sông Đồng Nai, vùng Đồng Tháp Mười thuộc đồng bằng sông Cửu Long, Long An và một phần tỉnh Tiền Giang.
Tổng vốn của dự án khoảng 74.000 tỷ, trong đó đề xuất nhà nước góp 10 – 15% tổng vốn, số còn lại sẽ kêu gọi xã hội hóa.
Theo GS.TS Đào Xuân Học – Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam, tuyến đê sau khi đưa vào sử dụng sẽ chống ngập lụt cho khu vực TP Hồ Chí Minh, đảm bảo ứng với tần suất lũ thượng nguồn 200 năm xuất hiện 1 lần, kiểm soát mực nước triều, chống xâm ngập mặn.
Bên cạnh đó ông Học cảnh báo: Nếu không xây dựng tuyến đê biển này, khi mực nước biển dâng thêm lên khoảng 35cm, toàn khu vực TP Hồ Chí Minh bắt buộc phải xây dựng thêm một số hệ thống cống hoặc hệ thống trạm bơm.
Các nhà khoa học lo ngại Dự án đê biển Vũng Tàu –Gò Công sẽ thay đổi môi trường sinh thái vùng dự trữ sinh quyển thế giới Cần Giờ và tăng ngập mặn cho vùng Đồng Tháp Mười.
Tác động mạnh đến nhiều khu vực
“Những biến đổi về mặt sinh thái mà dự án này gây ra tại khu vực Cần Giờ có lẽ bị thay đổi rất nhiều, vì chúng ta định biến khu vực ấy thành khu nước ngọt, trong khi toàn bộ khu vực này cũng như hệ thống rừng ngập mặn vốn là lá phổi của thành phố có thể không còn nữa”, trao đổi bên lề Hội thảo, ông Trương Thành Công – Chủ tịch Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (Nguyên Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) nghi ngờ về tính khả thi cũng như dự án sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới hệ sinh thái vùng ngập mặn Cần Giờ nơi mà đã được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới.
Trước lo ngại tuyến đê sẽ tác động mạnh đến các hệ sinh thái tại khu vực Cần Giờ, TS Lê Xuân Tuấn – Trường Đại học Tài nguyên – Môi trường Hà Nội đề xuất không nên xây dựng tuyến đê biển liên tục từ Vũng Tàu – Gò Công, bởi theo ông sẽ tác động rất mạnh đến các hệ sinh thái ngập mặn và biển ven bờ, thậm chí dẫn đến mất những diện tích rừng ngập mặn rất lớn, kể cả vùng lõi khu dự trữ sinh quyển.
“Công trình đê biển sẽ làm mất diện tích đất ngập nước và rừng ngập mặn tại Khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ do chiếm dụng đất để xây các tuyến đê bao sông và cống điều tiết. Phần rừng ngập mặn ở các khu vực thuộc vùng giữa sông Soài Rạp và sông Lòng Tàu có thể bị chết hàng loạt vì chịu tác động mạnh nhất. Khi xây dựng đê biển, cống, cầu và các công trình phụ trợ sẽ tác động rất lớn đến vùng biển do chất thải từ quá trình xây dựng. Quá trình này sẽ phá hủy nền đáy, phá hủy môi trường sống của hệ sinh thái ven bờ trong khu vực xây dựng và cả vùng lân cận. Có rất nhiều khu vực phải chịu tác động tiêu cực ở mức lớn và rất lớn”, TS Tuấn lo ngại.
Nghi ngờ tính khả thi
GS.TS Nguyễn Tất Đắc – Chuyên gia cao cấp về mô hình thuỷ lợi và chất lượng nước bày tỏ lo ngại về tính hiệu quả của mục tiêu giảm triều, chống ngập úng cho TP Hồ Chí Minh: “Về môi trường sẽ ảnh hưởng đến khu vực dự trữ sinh quyển Cần Giờ dẫn đến thay đổi hệ sinh thái tại đó. Tuy đạt được mục đích giảm triều nhưng có rất nhiều biện pháp để giảm triều mà. Bên cạnh đó sẽ ảnh hưởng nặng đến khu vực Đồng Tháp Mười vì nó sẽ đưa mặn vào khu vực này”.
Ngoài ra, GS.TS Đắc cũng lo ngại nếu thực hiện dự án sẽ biến toàn bộ khu vực Cần Giờ thành khu vực chứa nước thải khổng lồ của thành phố và như vậy thì hậu quả sẽ rất nặng nề.
Cùng quan điển, TS. Tuấn cho rằng cần tiếp tục có nghiên cứu, đánh giá một cách chi tiết về tác động của việc xây dựng tuyến đê đối với hệ sinh thái toàn vùng, bên cạnh phát triển kinh tế cần đảm bảo sự ổn định của các yếu tố môi trường trong khu vực cửa sông Đồng Nai – Sài Gòn.
Kỹ sư Vũ Hải – Chuyên gia Cấp thoát nước cho biết rất mừng vì các chuyên gia đã cho thành phố 1 giảm pháp chống ngập. Trong khuôn khổ hạn hẹp của buổi hội thảo, KS Hải có trao đổi qua đó mong muốn làm sáng tỏ 1 vài vấn đề.
“Khi nghiên cứu dự án, không biết chúng ta đã nghiên cứu đến vấn đề thiên tai địch họa chưa? Về hiệu quả kinh tế nếu mục tiêu là chống ngập sao lại phải bỏ số tiền quá lớn như vậy trong khi thành phố đang có 1 dự án chống ngập do Trung Nam đang thực hiện cũng lên đến 10 ngàn tỷ. Do đó, chúng ta cần làm rõ các vấn đề đó. Trước đây Hà Lan cũng đã từng xây dựng những tuyến đê như thế, tuy nhiên từ năm 2004 đến nay họ khuyến cáo không nên vì sẽ trả giá rất nhiều”, GS.TS Đắc trao đổi và dẫn chứng thêm.
