Đồng USD – “Con dao hai lưỡi” của Mỹ trong chiến tranh thương mại

Đâu là cội nguồn quyền lực lớn nhất của nước Mỹ? Nước Mỹ có sức mạnh quân sự đáng nể và một thị trường rộng lớn. Và bên cạnh những tài sản này là đồng USD . Thế giới lệ thuộc vào tiền tệ của Mỹ, và do đó, cần tiếp cận với hệ thống thanh toán bằng USD và các ngân hàng do Mỹ kiểm soát.

Đồng USD “tiếp lửa” cho hoạt động thương mại trên toàn thế giới. Nhìn chung, lượng nhập khẩu USD của các quốc gia trên thế giới gấp năm lần những gì họ mua từ Mỹ. Hơn một nửa giá trị nợ xuyên biên giới toàn cầu được định giá theo USD. Đồng bạc xanh chiếm gần hai phần ba dự trữ của các ngân hàng trung ương. Điều này giúp Bộ Tài chính Mỹ nắm quyền quyết định trong nền thương mại toàn cầu.

Tuy nhiên, hầu hết các tổng thống Mỹ rất hiếm khi sử dụng USD như một thứ vũ khí. Trong những tuần gần đây, chính quyền Trump đã áp dụng các biện pháp trừng phạt tài chính khắc nghiệt đối với Nga. Sau khi rút khỏi thoả thuận hạt nhân, Mỹ có nhiều hành động chống lại Iran và các doanh nghiệp châu Âu hợp tác cùng Iran. Vào năm 2017, “danh sách đen” của chính quyền Trump có thêm gần 1000 mục mới, tăng gần 30% so với số lượng cựu tổng thống Barack Obama bổ sung trong nhiệm kỳ năm ngoái.

Có những thời điểm hoàn toàn thích hợp để nước Mỹ tận dụng quyền lực của mình. Tuy nhiên, quốc gia này lại mạo hiểm chọn chiến thắng nhanh chóng mà không để tâm đến những chi phí dài hạn và chưa rõ ràng. Sử dụng USD như một vũ khí vốn đã dẫn đến nhiều quyết định thất thường và độc đoán. Hành động này còn có nguy cơ gây mất ổn định nền tài chính toàn cầu. Cuối cùng, nó còn có thể đẩy nhanh quá trình suy thoái của đồng USD quyền lực.

Trước hết, về những quyết định thất thường, sức mạnh tài chính của Mỹ to lớn đến mức rất khó có thể xác định được phạm vi ảnh hưởng của nó. Sau khi Bộ Tài chính Mỹ tăng cường các biện pháp trừng phạt đối với Nga vào tháng tư, Rusal, một nhà sản xuất nhôm lớn tại quốc gia này, đã bị “hất cẳng” khỏi các thị trường tài chính. Giá cổ phiếu của Rusal giảm hơn một nửa. Có lẽ bị sợ hãi bởi chính sức mạnh của mình, nước Mỹ đã lùi bước và đề nghị huỷ bỏ trừng phạt một phần với công ty này.

Vào tháng tư, Bộ Thương Mại Mỹ đã cấm các doanh nghiệp nước này giao dịch với ZTE, một công ty viễn thông khổng lồ của Trung Quốc đã vi phạm các biện pháp trừng phạt đối với Iran và Triều Tiên. Doanh nghiệp này lập tức “chìm xuồng”. Tuy nhiên, hiện nay, tổng thống Trump dường như lại muốn buông tha ZTE để đổi lấy một thoả thuận thương mại lớn hơn với Trung Quốc.

Có vẻ như chính quyền Trump đang gửi đi những thông điệp đầy mâu thuẫn: thứ nhất, vấn đề Iran là hoàn toàn không thể chấp nhận được; và thứ hai nếu Mỹ có liên quan tới việc vi phạm lệnh trừng phạt, thì vấn đề này có thể đàm phán lại được. Càng nhiều biện pháp trừng phạt, thì càng nhiều trường hợp được miễn áp dụng, cũng như càng nhiều mâu thuẫn và những hệ quả khó lường. Vào theo đó, hiệu quả của các biện pháp trừng phạt sẽ sụt giảm.

Những chuyển đổi chính sách đột ngột sẽ gây ra tình trạng bất ổn cho các doanh nghiệp và hỗn loạn tài chính. Nguyên nhân là bởi hệ quả của sự thống trị của đô la là sự phụ thuộc vào đồng tiền này. Vào cuối năm 2007, khủng hoảng tài chính lan rộng toàn cầu khi các ngân hàng châu Âu lớn thiếu tiền để trả lãi cho các khoản nợ bằng USD. Cục Dữ trữ Liên bang (FED) đã phải can thiệp bằng cách cung cấp thanh khoản cho các ngân hàng trung ương nước ngoài.

Kể từ sau khủng hoảng, hệ thống tài chính mà những đồng USD ở bên ngoài nước Mỹ là trọng tâm ngày càng phát triển, đặc biệt là ở châu Á. Một hành động phản đối vụng về, ví dụ như ngưng cung cấp cho một ngân hàng Trung Quốc lớn – một hành động mà một số quan chức Mỹ có thể đã dự liệu, có thể gây ra nhiều tổn thất. Tuy vậy, ở lần này, FED có lẽ sẽ gặp nhiều khó khăn hơn để giải quyết vấn đề, bởi hệ thống hiện đã lớn hơn và phân tán rộng hơn. Ngay cả những doanh nghiệp phi tài chính lớn cũng có thể gây mất ổn định nền tài chính quốc tế nếu họ không thể thanh toán các khoản nợ đô la.

Các nguy cơ dài hạn của nước Mỹ cũng khá nghiêm trọng. Hiện không có bất kỳ loại tiền tệ cụ thể nào có thể thay thế đồng đô. Khu vực đồng euro vẫn chưa hồi phục sau khủng hoảng. Trung Quốc lại chưa có một hệ thống ngân hàng ổn định hay một tài khoản vốn mở. Chỉ Mỹ mới có thể cung cấp loại tài sản toàn cầu an toàn cần thiết để duy trì các dòng giao dịch thương mại và tài chính. Tuy nhiên, đồng đô sẽ không thể thống trị vĩnh viễn. Khi tỉ trọng sản lượng hàng hoá của Mỹ giảm, việc chuyển đổi sang hình thức hỗn hợp tiền tệ dự trữ có thể thực hiện được.

Cách thức chuyển đổi sẽ phụ thuộc một phần vào cách các nước đồng minh và đối thủ nhìn nhận Mỹ. Ví dụ, các quốc gia châu Âu vẫn mong muốn tiếp tục thoả thận hạt nhân Iran; nhưng Trump lại đơn phương rút lui khỏi thoả thuận vào đầu tháng này. Tuy nhiên, đối diện với nguy cơ bị loại khỏi thị trường và các ngân hàng Mỹ, các doanh nghiệp châu Âu có lẽ sẽ không còn lựa chọn nào ngoài việc nghe theo Mỹ.

Đây chắc chắn là một chiến thắng dành cho Nhà Trắng. Tuy nhiên, nó lại tồn tại những phí tổn dài hạn. Đô la có thể duy trì vị trí tối thượng một phần là nhờ sự tin tưởng của các quốc gia khác đối với các tổ chức của Mỹ, và cũng bởi đồng minh của Mỹ cho rằng lợi ích của họ trùng khớp với lợi ích của Mỹ. Nếu quan hệ đồng minh cũng dần trở thành hàng hoá trao đổi, thì nỗ lực của các bên muốn thoát khỏi đồng đô sẽ tăng lên, và chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới các quan hệ quân sự và tình báo. Như vậy, câu hỏi điều gì đem đến quyền lực cho nước Mỹ còn có một câu trả lời khác, đó là cam kết tuân thủ trật tự thế giới dựa trên nguyên tắc.

Theo Quỳnh Mai

Trí thức trẻ/Economist